Ruhsatsız Dergi ve Fabrik Kitap iş birliğiyle başlayan, şiiri etik bir tanıklık alanına dönüştüren “Unsilenced: Poems for Palestine” projesi, Türkiye’deki ilk buluşmanın ardından Malta’da da uluslararası vicdanla buluştu. Etkinlikte, şiirin yalnızca bir estetik tercih değil; tarihsel, politik ve ahlaki bir yük taşıdığı yeniden hatırlandı.
“Filistin biziz,” diye başlıyordu projeye dair yazılan metinlerden biri. Bir toprak parçasından değil, bölünmüş bir bilinçten, susturulmuş bir dilden, parçalanmış bir duygudan söz ediliyordu. Unsilenced: Poems for Palestine – Susmayanlar: Filistin İçin Şiirler projesi, işte tam da bu cümleyle yola çıktı. Şiiri bir haber alma aracı değil, bir hatırlama biçimi olarak görenlerce başlatıldı. Ve bu ses şimdi Malta’dan duyuldu.
2025 yılı Mayıs ayında, Kanada merkezli Daraja Press ile Malta merkezli Horizons yayınevlerinin eşzamanlı olarak yayımladığı bu uluslararası antoloji; 50 şairin, dünyanın farklı dillerinde ama aynı vicdanla yazdığı şiirleri bir araya getirdi. İlk buluşması Fabrik Kitap ve Ruhsatsız Dergi’nin öncülüğünde Rami Kütüphanesi’nde yapılan etkinlik, ikinci ayağını 30 Haziran Pazartesi günü Malta’nın başkenti Valletta’daki Malta Arts Cluster’da gerçekleştirdi. Etkinlik, Malta’da her yıl uluslararası bir edebiyat festivali düzenleyen Inizjamed adlı kuruluşun ev sahipliğinde düzenlendi.
Oturumun açılış konuşmasını kitabın editörü, akademisyen ve şair John P. Portelli yaptı. Portelli, şiirin bu projedeki işlevini şu sözlerle özetledi:
“Bu kitap diplomasiyle kurulmadı. Bu kitap, mektuplaşmayla kuruldu. Kalemden kaleme, vicdandan vicdana uzanan bir köprüdür. Bu yüzden estetik değil; etik bir projedir,”.
Portelli’nin ardından söz alan Malta’daki Filistin Büyükelçisi, Unsilenced projesinin bir kitap olmanın çok ötesinde olduğunu vurguladı. “Bu antoloji,” dedi, “savaşın yıktığı evlerin, susturduğu dillerin, yalnız bıraktığı çocukların taşıdığı yükü, kelimelerin hafızasına emanet ediyor. Bu bir belge, bu bir direniştir,”.
Oturumda, edebiyat eleştirmenleri Dr. David Aloisio ve Sarah Warderberg, antolojinin hem biçimsel çeşitliliğini hem de taşıdığı ortak vicdani dili analiz etti. Şiirlerdeki sesin yalnızca bireysel değil, kolektif bir bilinç inşa ettiğini, kelimenin bu kitapta yalnızca bir araç değil, bir tanık olduğunu vurguladılar.
Etkinlikte sekiz yerel şair sahne aldı. Kimileri Unsilenced’ta yer alan şiirlerden parçalar okudu, kimileri Gazze’ye dair kendi kaleme aldıkları şiirleri seslendirdi. Her şiir, susturulmuş bir coğrafyanın yankısıydı. Ve her dinleyici, o yankının tanığıydı.
Etkinlik sonunda antoloji, Malta’daki Filistin Büyükelçisine takdim edildi. Ancak kitap yalnızca bir armağan değil; bir bellek aktarımıydı. Bir tanıklık nesnesiydi. Adaletin tutanak defteri gibi.
Bu antolojide yer alan şiirlerin her biri, yalnızca bir duyguya değil; bir tarihe, bir ölüme, bir çığlığa karşı yazılmıştı. Şiirler, politik değil; vicdaniydi. Çünkü Filistin’de yaşananlar, artık yalnızca bir haber konusu değil, bir insanlık sorusuydu. Ve bu soru, yalnızca gazetecilerden değil; şairlerden de yanıt bekliyordu.
Türkiye’den Malta’daki programa doğrudan fiziksel bir katılım gerçekleşmedi. Ancak antolojinin içerik üretimi, şiir seçimi, çeviri ve metinsel düzenleme süreçlerinde Türkiye’den güçlü bir destek sunuldu. Projenin Türkçedeki ayağında yer alan Fabrik Kitap ve Ruhsatsız Dergi, Portelli’nin şiirlerinden oluşan “Buradaydı” adlı kitabı ilk kez Türkçeye kazandırarak etkinliğe katkı sağladı.
Antolojide yer alan Türk şairler — Hasan Bozdaş, Rıdvan Ardıç, Eray Sarıçam, Zeynep Karaca ve M. Hüseyin Özer — Gazze için yazdıkları şiirlerde yalnızca şiirsel bir estetik kurmadılar. Onlar, susturulmuş bir ülkenin dili, eksiltilmiş bir çocukluğun hatırası ve bombalanmış bir evin sessizliği oldular. Türkiye’den gelen bu sesler, Malta’da yankılandı. Çünkü şiirin coğrafyası yoktu; yalnızca vicdanı vardı.
Projenin Türkiye ayağında çeviri ve koordinasyon süreçlerini yöneten M. Burak Çelik, içeriksel bütünlüğü sağlayan Zülal Sema ve altyapı çalışmalarına omuz veren İbrahim Hakan Karataş, bu uluslararası dayanışma projesinin taşıyıcı isimleri arasında yer aldı.
Unsilenced, bir edebiyat hareketi değil; bir vicdan hareketidir. Bir yayın değil; bir kayıttır. Her şiir, bir susturulmuşun dili, bir unutulmuşun adı, bir yitirilenin çığlığıdır.
Ve evet, biz artık yalnızca bir halkı değil; bir hafızayı savunuyoruz.
Artık biliyoruz:
Filistin, haritada değil; şiirde yaşar.
Ve şiir, susmaz.
